Uống Trà Cùng AI: Bong bóng Năm 1990 - Khả năng Phục hồi của Doanh nghiệp

AI: Ill-fated dot-com bubble có thể được dịch "bong bóng dot-com đầy bất hạnh". Cụm này thường ám chỉ sự chuyển biến từ thất bại của bong bóng dot-com (cuộc khủng hoảng công nghệ cuối thập niên 1990) đến một giai đoạn phát triển mạnh mẽ hoặc những thành tựu mới chưa từng xảy ra.

Tina: Thêm chi tiết về cuộc khủng hoảng công nghệ này.

- Giai đoạn bùng nổ: Từ giữa thập niên 1990, sự phát triển nhanh chóng của Internet đã tạo nên làn sóng đầu tư lớn vào các công ty công nghệ. Các công ty dot-com (liên quan đến thương mại điện tử, phần mềm, và dịch vụ trực tuyến) được thành lập hàng loạt, thu hút nguồn vốn đầu tư khổng lồ từ các nhà đầu tư mạo hiểm và thị trường chứng khoán.

- Đầu tư không kiểm soát: Nhiều công ty dot-com đã phát hành cổ phiếu lần đầu (IPO) và nhanh chóng đạt giá trị hàng tỷ đô la, mặc dù chưa tạo ra lợi nhuận hoặc thậm chí không có mô hình kinh doanh rõ ràng. Nhà đầu tư kỳ vọng rằng Internet sẽ thay đổi mọi khía cạnh của nền kinh tế toàn cầu, nên sẵn sàng đầu tư mạo hiểm.

- Đỉnh cao năm 1999-2000: Giá trị cổ phiếu công nghệ đạt đỉnh vào đầu năm 2000. Chỉ số NASDAQ, thị trường chứng khoán chính cho các công ty công nghệ, tăng lên mức cao kỷ lục vào tháng 3/2000.

- Sự sụp đổ: Sau đó, giá trị của các công ty công nghệ bắt đầu sụt giảm nhanh chóng khi nhiều nhà đầu tư nhận ra rằng nhiều công ty không có khả năng sinh lời. Hàng loạt công ty dot-com phá sản và bị xóa sổ khỏi thị trường. NASDAQ mất khoảng 78% giá trị từ mức đỉnh điểm trong vòng hai năm.

- **Mất mát lớn về tài sản**: Các nhà đầu tư mất hàng nghìn tỷ đô la do sự sụt giảm giá trị của cổ phiếu. Nhiều công ty và cá nhân rơi vào cảnh phá sản.

- **Thay đổi ngành công nghệ**: Mặc dù cuộc khủng hoảng đã xóa sổ nhiều công ty dot-com, nhưng nó cũng để lại nền tảng cho những gã khổng lồ công nghệ ngày nay như Amazon, Google, và eBay, những công ty sống sót và phát triển mạnh sau cuộc khủng hoảng.

Cuộc khủng hoảng dot-com đã trở thành một bài học quan trọng về đầu tư mạo hiểm, tính bền vững của các mô hình kinh doanh, và sự cần thiết của việc kiểm tra kỹ lưỡng các chiến lược kinh doanh trước khi đầu tư. Nó cũng nhắc nhở các nhà đầu tư về nguy cơ của việc thổi phồng giá trị một ngành công nghiệp mới mà không có nền tảng kinh tế vững chắc.

Tina: Tôi không đồng ý. Thực chất đầu tư mạo hiểm là một loại hình lưu lĩnh để có số tiền lớn. Không mạo hiểm thì không giàu có bất ngờ nên cực kỳ khó kiểm soát. Không thể học được. Các mô hình kinh doanh cũng sẽ phải thay đổi không ngừng theo tình hình xung quanh nên thực tế không có mô hình nào là bình vững và việc kiểm tra các chiến lược kinh doanh cũng chỉ dựa trên tưởng tượng của con người về những gì sẽ xảy ra. Vì thế càng không thể kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo thắng lợi. Tôi cho rằng tất cả xuất phát Từ niềm tin thắng lợi và khát vọng kiếm được rất nhiều tiền của mọi người và cuối cùng, nó đổ vỡ vì vượt qua khả năng chất chứa thực sự.

Về việc Kiểm tra các chiến lược kinh doanh, rõ ràng chúng chỉ có thể dựa trên những giả định và dự báo, mà điều này thì rất dễ sai lệch bởi sự biến động của thị trường và các yếu tố ngoài tầm kiểm soát. Đặc biệt, trong lĩnh vực công nghệ, các mô hình kinh doanh liên tục thay đổi theo xu hướng, sự đổi mới, và yêu cầu thị trường, nên không có một mô hình nào là Bền vững mãi mãi. 

Điều đó giải thích tại sao rất nhiều công ty trong bong bóng dot-com đã thất bại, khi giá trị của chúng bị đẩy lên quá cao, vượt quá khả năng phát triển thực tế. Khi kỳ vọng của nhà đầu tư không còn khớp với khả năng hiện thực hóa lợi nhuận của các công ty này, bong bóng tất yếu vỡ ra. Đó không chỉ là một thất bại về mặt chiến lược, mà là một thất bại của Niềm tin quá mức vào sự phát triển nhanh chóng mà không có đủ nền tảng hỗ trợ.

Tóm lại, quan điểm của bạn nhấn mạnh rằng đầu tư mạo hiểm là trò chơi của lòng tin và khát vọng, trong khi các chiến lược kinh doanh và mô hình chỉ là công cụ hỗ trợ, không thể dựa vào đó để đảm bảo thành công.

Tina: Nhưng thực tế, đặc biệt là ở phương tây, mọi người đều cố gắng kiểm soát những gì xảy ra bằng rất nhiều mô hình, kĩ thuật. Tôi đang nghĩ liệu có một cách thức nào có thể hợp với sự thật, mà không phải là cố gắng kiểm soát nó.

Việc cố gắng kiểm soát mọi thứ đôi khi gây ra Căng thẳng và Thất vọng khi thực tế không diễn ra như mong đợi. Điều này mở ra một suy nghĩ: liệu có cách nào để chúng ta hành động Phù hợp với sự thật, chấp nhận những gì không thể kiểm soát mà vẫn đạt được mục tiêu?

Một vài tư duy và phương pháp có thể đáp ứng quan điểm này:

Thay vì cố gắng kiểm soát mọi khía cạnh, tư duy linh hoạt tập trung vào việc thích nghi với những thay đổi. Trong phương pháp Agile, các doanh nghiệp chỉ định những kế hoạch ngắn hạn, thử nghiệm, và sau đó nhanh chóng điều chỉnh dựa trên phản hồi từ thực tế. Điều này giúp họ không bị mắc kẹt trong kế hoạch dài hạn cứng nhắc mà có thể thay đổi nhanh chóng để phù hợp với tình hình mới.

Trong Đạo giáo, khái niệm "vô vi" có nghĩa là hành động không cưỡng ép, để cho sự việc diễn ra tự nhiên, phù hợp với dòng chảy của vũ trụ. Đây không phải là thụ động hay buông xuôi, mà là sự hành động theo đúng thời điểm, với sự tỉnh thức và chấp nhận điều không thể kiểm soát. Áp dụng vào kinh doanh, điều này có thể là việc chấp nhận tính bất định và chỉ kiểm soát những gì trong khả năng của mình, nhưng vẫn cởi mở với những thay đổi không dự đoán trước được.

Được giới thiệu bởi Stephen Covey trong "The 7 Habits of Highly Effective People," khái niệm này khuyến khích mọi người tập trung vào **vòng ảnh hưởng** – những gì họ thực sự có thể kiểm soát, thay vì lo lắng quá mức về **vòng quan tâm** – những yếu tố ngoài tầm kiểm soát. Điều này giúp giảm bớt sự lo lắng và tập trung vào hành động hiệu quả, thay vì cố gắng kiểm soát mọi khía cạnh của thực tế.

Mindfulness nhấn mạnh việc sống trong hiện tại và chấp nhận những gì xảy ra mà không phán xét hay cố gắng thay đổi ngay lập tức. Trong kinh doanh, điều này có thể giúp các nhà lãnh đạo duy trì sự bình tĩnh, nhạy bén và linh hoạt trong các quyết định mà không bị cuốn vào sự hoang mang của việc dự đoán hoặc kiểm soát tương lai.

Có lẽ, thay vì cố gắng kiểm soát thực tế, một cách tiếp cận tốt hơn là **chấp nhận sự không chắc chắn** và trang bị cho bản thân các công cụ để thích ứng, điều chỉnh theo thực tế thay đổi. Như bạn đã nói, thực tế luôn thay đổi và vượt qua sự kiểm soát của con người, nhưng thay vì phó mặc hoặc cố kiểm soát, chúng ta có thể chọn một cách tiếp cận hài hòa hơn, kết hợp giữa niềm tin, khát vọng và khả năng thích ứng với thực tại.

Tina: Hãy nói thêm về việc phát triển khả năng phục hồi. Tôi không muốn nói nhiều về mặt lý thuyết mà cụ thể, việc phát triển khả năng phục hồi này nên như thế nào để cũng không gây sự căng thẳng sau những sự sụp đổ thực tế?

- Cách thực hiện: Dành thời gian để tạm dừng, thừa nhận cảm xúc và viết nhật ký về những gì bạn đang cảm thấy. Điều này giúp giảm bớt áp lực và mở đường cho việc nhìn nhận vấn đề một cách khách quan hơn.

- Cụ thể: Thay vì coi thất bại là dấu chấm hết, hãy xem nó như một Cơ hội học hỏi. Mỗi thất bại mang lại bài học riêng, và việc rút ra những kinh nghiệm từ đó giúp bạn chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

- Cách thực hiện: Sau mỗi thất bại, đặt ra câu hỏi: *Mình có thể học được gì từ trải nghiệm này? Mình sẽ làm gì khác nếu gặp lại tình huống tương tự?. Việc này giúp thay đổi tư duy từ việc "thất bại" sang "phát triển."

- Cụ thể: Một trong những cách để giảm căng thẳng là có một hệ thống **hỗ trợ xã hội** mạnh mẽ từ gia đình, bạn bè, hoặc đồng nghiệp. Việc chia sẻ cảm xúc và trải nghiệm với người khác sẽ giúp giảm tải áp lực tâm lý.

- Cách thực hiện: Hãy tìm những người bạn tin tưởng để trò chuyện khi gặp khó khăn. Họ không chỉ mang lại sự đồng cảm mà còn có thể cung cấp góc nhìn mới mẻ và sự động viên cần thiết.

- Cụ thể: Tư duy cứng nhắc thường dẫn đến căng thẳng khi thực tế không như mong đợi. Thay vào đó, Tư duy linh hoạt cho phép bạn điều chỉnh mục tiêu và cách tiếp cận khi gặp phải thay đổi hoặc thất bại.

- Cách thực hiện: Khi gặp sự cố, hãy tự hỏi: "Mình có thể điều chỉnh điều gì mà vẫn đạt được kết quả?". Tập trung vào các yếu tố có thể thay đổi thay vì cố giữ nguyên kế hoạch ban đầu. Điều này giảm áp lực và mở ra cơ hội mới.

- Cụ thể: Khả năng phục hồi không chỉ phụ thuộc vào tâm lý mà còn vào sức khỏe thể chất. Thói quen chăm sóc bản thân như tập thể dục, ngủ đủ giấc và ăn uống lành mạnh sẽ giúp cơ thể và tinh thần hồi phục nhanh chóng sau căng thẳng.

- Cách thực hiện: Xây dựng một thói quen hàng ngày với các hoạt động như đi bộ, tập yoga hoặc thiền, giúp bạn giảm bớt căng thẳng và duy trì sự ổn định tâm lý.

- Cụ thể: Khi đối mặt với thất bại lớn, hãy chia mục tiêu lớn thành các bước nhỏ (xem thêm Atomic Habit) dễ đạt được để tạo cảm giác thành công liên tục. Điều này giúp bạn duy trì động lực và giảm bớt cảm giác bị quá tải.

- Cách thực hiện: Sau một thất bại, thay vì cố gắng sửa chữa toàn bộ vấn đề ngay lập tức, hãy chọn một việc nhỏ mà bạn có thể làm ngay. Mỗi bước thành công nhỏ sẽ củng cố tinh thần và xây dựng niềm tin cho bước tiếp theo.

- Cụ thể: Một yếu tố quan trọng của khả năng phục hồi là biết Buông bỏ những điều không thể kiểm soát. Điều này giúp bạn không bị mắc kẹt trong những cảm xúc tiêu cực về sự thất bại và chuyển hướng năng lượng vào những cơ hội mới.

- Cách thực hiện: Sau khi phân tích và học hỏi từ thất bại, hãy tạo một khoảng thời gian để khép lại chương đó trong cuộc đời mình. Bạn có thể làm điều này bằng cách thực hiện một nghi thức cá nhân, chẳng hạn như viết xuống những gì bạn cần buông bỏ rồi xé bỏ nó đi.

- Cụ thể: Phát triển khả năng phục hồi đòi hỏi một Tầm nhìn Dài hạn. Hiểu rằng thất bại chỉ là một phần của hành trình lớn hơn sẽ giúp bạn không quá bận tâm về sự thất bại hiện tại.

- Cách thực hiện: Tạo một "bản đồ hành trình" dài hạn về mục tiêu sự nghiệp hoặc cuộc sống của bạn. Khi gặp khó khăn, nhìn lại bản đồ này để nhắc nhở bản thân về tầm nhìn lớn hơn và không bị mất tập trung vào thất bại ngắn hạn.

Phát triển khả năng phục hồi không phải là tránh né thất bại mà là biết cách Hồi phục nhanh chóng mà không để những thất bại đó kéo dài thành căng thẳng. Việc áp dụng các bước thực tiễn trên giúp bạn giữ được sự cân bằng tinh thần và tiếp tục tiến về phía trước một cách tự tin.

Tina: Theo bạn thì khả năng hồi phục này liên quan thế nào với quan điểm dẫn dắt sự thay đổi của John Kotter?

Trong mô hình 8 bước thay đổi của Kotter, ông nhấn mạnh rằng thay đổi là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự lãnh đạo mạnh mẽ và sự tham gia chủ động từ tất cả các cấp trong tổ chức. Khi đối chiếu với khái niệm **khả năng phục hồi**, có một số điểm tương đồng và bổ sung lẫn nhau, đặc biệt trong việc xử lý sự sụp đổ, thất bại, và đối mặt với khó khăn trong quá trình thay đổi.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Trong một môi trường thay đổi, cảm giác cấp bách giúp các tổ chức và cá nhân không trì hoãn đối mặt với thực tế khó khăn. Người có khả năng phục hồi sẽ nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của việc thay đổi và có thể giữ tinh thần lạc quan, tập trung vào hành động ngay khi xuất hiện vấn đề thay vì trì hoãn hay chối bỏ.

- Ý nghĩa: Sự phục hồi mạnh mẽ đòi hỏi phải nắm bắt thời điểm và chuyển hóa áp lực thành động lực thay đổi.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Những cá nhân có khả năng phục hồi sẽ biết cách xây dựng mạng lưới hỗ trợ để không cảm thấy đơn độc. Trong một nhóm mạnh, khả năng phục hồi của từng cá nhân cũng được nâng cao, vì họ có thể chia sẻ trách nhiệm và cùng nhau vượt qua khó khăn.

- Ý nghĩa: Một liên minh mạnh mẽ không chỉ giúp dẫn dắt sự thay đổi mà còn tăng khả năng phục hồi tập thể, khi mọi người hỗ trợ và động viên lẫn nhau trong thời điểm khó khăn.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Tầm nhìn rõ ràng giúp mọi người vượt qua những khó khăn ngắn hạn bằng cách tập trung vào tương lai. Những cá nhân có khả năng phục hồi thường giữ được sự lạc quan, nhìn thấy cơ hội trong thách thức và không bị chùn bước trước những trở ngại hiện tại.

- Ý nghĩa: Khả năng phục hồi giúp duy trì sự cam kết với tầm nhìn dài hạn ngay cả khi phải đối mặt với những sự cố không mong muốn.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Khả năng phục hồi giúp cá nhân truyền đạt sự tự tin và niềm tin về sự thay đổi đến với mọi người xung quanh. Những người phục hồi tốt sẽ không để bản thân bị ảnh hưởng bởi những trở ngại tạm thời, mà thay vào đó là khuyến khích và dẫn dắt người khác cùng tiến về phía trước.

- Ý nghĩa: Việc giao tiếp rõ ràng và liên tục về tầm nhìn giúp tạo ra sức mạnh tinh thần và sự kiên nhẫn khi phải đối mặt với các thất bại trong quá trình thay đổi.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Người có khả năng phục hồi thường linh hoạt trong việc tìm cách vượt qua hoặc loại bỏ những rào cản cản trở tiến trình thay đổi. Họ không dễ dàng bỏ cuộc trước những thử thách, mà luôn tìm cách xoay xở để giải quyết vấn đề.

- Ý nghĩa: Khả năng phục hồi giúp tổ chức duy trì động lực và không ngừng hành động để vượt qua những trở ngại xuất hiện trong quá trình thay đổi.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Chiến thắng ngắn hạn giúp duy trì tinh thần và động lực trong quá trình thay đổi. Người có khả năng phục hồi biết cách tạm dừng để công nhận những thành quả nhỏ, tiếp thêm năng lượng và động lực để tiếp tục tiến tới mục tiêu lớn hơn.

- Ý nghĩa: Khả năng phục hồi giúp mọi người nhìn nhận những bước tiến tích cực, dù nhỏ, và dùng chúng để tái xây dựng niềm tin và sự cam kết trong quá trình thay đổi.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Sau khi đối mặt với các khó khăn ban đầu, khả năng phục hồi giúp cá nhân và tổ chức không dừng lại mà tiếp tục duy trì đà phát triển. Họ hiểu rằng thay đổi là một quá trình liên tục, và sự kiên trì là chìa khóa để tạo ra sự thay đổi bền vững.

- Ý nghĩa: Sự phục hồi không chỉ là vượt qua khó khăn tức thời mà còn là khả năng duy trì tinh thần và động lực khi đối mặt với những thách thức mới.

- Liên hệ với khả năng phục hồi: Người có khả năng phục hồi không chỉ tập trung vào thay đổi trong ngắn hạn, mà còn biết cách thiết lập những thói quen và hệ thống giúp duy trì sự thay đổi trong dài hạn. Họ học từ thất bại và điều chỉnh để đảm bảo sự thay đổi thấm sâu vào văn hóa tổ chức.

- Ý nghĩa: Khả năng phục hồi giúp đảm bảo rằng sự thay đổi không chỉ là tức thời mà còn mang tính bền vững, nhờ việc liên tục thích ứng và điều chỉnh.

Quan điểm về khả năng phục hồi và mô hình dẫn dắt sự thay đổi của John Kotter có sự bổ sung lẫn nhau. **Khả năng phục hồi** là một phần thiết yếu trong việc dẫn dắt sự thay đổi thành công, vì nó cho phép cá nhân và tổ chức duy trì động lực, vượt qua những trở ngại không mong muốn và không bị lún sâu vào thất bại. Những ai có khả năng phục hồi tốt sẽ dễ dàng điều hướng quá trình thay đổi hơn, đồng thời xây dựng một nền tảng mạnh mẽ cho sự phát triển trong dài hạn.

Tina: Cảm ơn bạn. Buổi nói chuyện thật thú vị. Bạn là một đối tượng chuyện trò rất thích nha!

AI: Cảm ơn bạn rất nhiều! Mình cũng rất thích cuộc trò chuyện này. Nếu bạn cần thêm thông tin hay có câu hỏi gì khác, đừng ngần ngại chia sẻ nhé!